kącik porad dydaktycznych Łukasza Kucińskiego

Janko Muzykant, czyli jak przy pomocy talentu z wideł zrobić skrzypce. Psychologiczne podstawy motywacji do nauki. Część 7.

Czym są zdolności dla każdego człowieka, każdy wie. Wiadomo, że człowiek uzdolniony potrafi więcej, lepiej i szybciej i wszystko przychodzi mu z większa łatwością. Niestety 85% społeczeństwa zalicza się do grupy osób nie wykazujących żadnych uzdolnień. Chyba już czas to zmienić.

Jednym z elementów wiedzy, która może pomóc nam – nauczycielom – polepszyć dane statystyczne jest wykorzystanie znajomości psychologii i sposobu działania umysłu ludzkiego. Zagadnieniem, które znacząco może poprawić tę sytuację jest wpływ na wzmocnienie potencjału młodych ludzi, którzy przychodzą na świat niczym nie zapisana tablica, a my jako nauczyciele możemy zapisać ją w taki sposób, jaki chcemy, biorąc pod uwagę fakt, że nie ma w tym lepszych specjalistów od nas, bo robimy to minimum przez kilka godzin dziennie.



I znów zadanie nauczyciela w tym zakresie polega na pomocy uczniom w odkrywaniu swoich zdolności i talentów, bo według strategii INTELIGENCJI PEDAGOGICZNEJ nauczyciel nic nie robi za ucznia, lecz może go jedynie wspierać i ukierunkowywać w jego działaniach.



POTRZEBA SAMOREALIZACJI – SPEŁNIANIE SWOJEGO POTENCJAŁU

SPEŁNIANIE SWOJEGO POTENCJAŁU gdzie potencjał należy rozumieć, jako pewne, czasem ukryte zdolności, talenty do robienia lub zrobienia czegoś albo inne narzędzia ułatwiające wykonanie stawianych sobie zadań i osiąganie wyznaczonych celów.
Warto się w tym miejscu chociaż przez chwilę zastanowić nad różnica pomiędzy zdolnościami a talentami, żebyśmy potrafili sami określić, jakich uczniów mamy w klasie, bo ta wiedza może pomóc nam dostosować pewne treści lub metody kształcenia do konkretnej klasy i konkretnych osób.

Proszę dla lepszego zrozumienia tej różnicy dokończyć poniższe zdania:

1.Uczeń zdolny to: .......................................................................
2.Uczeń utalentowany to: ..........................................................

Myślę, że z pierwszym zdaniem nie było większego problemu, bo:

1. Uczeń zdolny to: chociażby uczeń inteligentny, szybko zapamiętujący nowe informacje i potrafiący wykorzystać w praktyce zdobytą wiedzę – to wiemy wszyscy, bo mimo tego, że (muszę to ze smutkiem przyznać) przeciętnie oceniamy naszych uczniów raczej słabo, to natychmiast potrafimy wyłapać z tłumu ucznia zdolnego. Uczniowi zdolnemu nauka przychodzi z wielką łatwością, gdyż nie musi on uczyć się wszystkiego na pamięć, lecz jest w stanie zrozumieć przyswajaną wiedzę.

Ze zdaniem drugim jest już większy kłopot, bo w zasadzie nie da się jednoznacznie sprecyzować słowa talent. Pojęcie talentu jest jednak wszechobecne. Witruwiusz, żyjący w I wieku p.n.e. rzymski architekt i inżynier wojenny mawiał: „Ani bowiem talent bez wiedzy, ani wiedza bez talentu nie mogą stworzyć doskonałego mistrza”, Hans Christian Andersen pisał w swojej autobiografii – „Baśń mojego życia”: „Talent nie znaczy to samo co geniusz i (…) nawet jeśli szczęśliwy los się od ciebie odwróci i wszystko runie, talent nie straci swej szlachetniejszej, lepszej natury.”, Antoni Czechow zaś twierdził, że jedną z zasadniczych cech każdego prawdziwego talentu jest niezadowolenie.

Czym więc jest talent? – Najprostsza definicja to: szczególne, często wrodzone predyspozycje lub wybitne zdolności w jakiejś dziedzinie. Dlatego o kimś, kto ma „smykałkę do czegoś”, czyli na przykład potrafi coś taniej kupić i drożej sprzedać, mówi się, że ma talent do robienia interesów, do handlu, itd. Tak samo można mieć talent do matematyki, polskiego, czy do występów na scenie, a wszystkie działania podjęte w tym zakresie przychodzą z łatwością i lekkością, sprawiając dużo radości, zadowolenia i satysfakcji.

Aby dokończyć teraz zdanie nr 2, powiedziałbym:

2. Uczeń utalentowany to: uczeń z ogromnym potencjałem do nauki i poznawania określonych fragmentów wiedzy. Jest to uczeń posiadający ponadprzeciętne zdolności w niektórych kontekstach i dziedzinach życia, potrafiący patrzeć na stojące przed nim problemy pod zaskakującym kątem i potrafiący myśleć i działać twórczo oraz nowatorsko. Cechą towarzyszącą talentowi jest to, że uczeń utalentowany często „dużo myśli”, bo przeprowadza cały proces działania w swojej głowie, łącznie z wizualizacją rozwiązania.

Talent jest bowiem w moim odczuciu czymś znacznie większym i obszerniejszym niż zdolności, chociaż bardzo często ze zdolności w jakiejś dziedzinie rodzą się talenty. Jednak zarówno talent, jak i zdolności ucznia świadczą o jego potencjale, a spełnianie swojego potencjału jest jednym z najważniejszych elementów zaspokajających potrzebę samorealizacji według Hierarchii potrzeb Maslowa.

Warto wspomnieć tutaj o doświadczeniu przeprowadzonym przez amerykańskich uczonych w jednej ze szkół na dwóch grupach uczniów A i B. Uczniów i nauczycieli dobrano do tej próby całkowicie losowo. Dyrektor poinformował nauczycieli, którzy mieli uczyć obie grupy, że grupa A to uczniowie ponadprzeciętnie zdolni, wyselekcjonowani specjalnie pod kątem ilorazu inteligencji i zdolności do nauki, a grupa B to uczniowie przeciętni bez specjalnych uzdolnień. Doświadczenie było całkowicie tajne, a nauczyciele wiedzieli, że grupy zostały podzielone w ten sposób, aby wyrównać poziom klas.

Wyniki doświadczenia były dla wszystkich ogromnym zaskoczeniem, albowiem po roku nauki okazało się, że uczniowie z grupy A mieli o wiele lepsze wyniki w nauce od uczniów z grupy B, byli bardziej sumienni, przygotowani do zajęć i zmotywowani do nauki niż uczniowie z grupy B. Co zatem zrobili nauczyciele, że uczniowie z grupy A zdobyli lepsza motywację? Rzecz jest dosyć prosta: Nauczyciele uznali, zgodnie z informacjami uzyskanymi od naukowców, że skoro mają o wiele bardziej wymagających uczniów, sami muszą wymagać od siebie znacznie więcej. Dlatego poświęcali im więcej czasu, lepiej wyznaczali cele edukacyjne, sami lepiej przygotowywali się do zajęć, przynosili ciekawsze materiały, zajęcia prowadzili w bardziej atrakcyjny sposób niż zazwyczaj, chętnie odpowiadali na pytania i opiekowali się uczniami bardziej niż kiedykolwiek, podczas gdy Grupę B traktowali przeciętnie, czyli tak jak zwykle, wiedząc, że skoro uczniowie są przeciętni, to i tak nie ma prawdopodobnie po co się wysilać, bo nie przyniesie to oczekiwanego rezultatu.

Po tym eksperymencie naukowcy doszli do ostatecznego wniosku, że wyniki w nauce nie zależą od uczniów i ich możliwości, lecz w głównej mierze właśnie od nauczycieli i sposobu ich podchodzenia do wykonywanej pracy. Skoro nauczyciele uznali, że w grupie A mają uczniów uzdolnionych, tak zaczęli ich traktować i okazało się, że tak faktycznie jest. Kiedy uznali, że w klasie B są uczniowie słabsi, tak też ich traktowali i efekty były zgodne z takim podejściem.

Pomyśl, co mógłbyś zrobić i jakie efekty mógłbyś mieć, gdybyś uznał, że wszystkie twoje klasy, to uczniowie bardzo zdolni i niemal geniusze, niezależnie od tego, z jakich uczniów w rzeczywistości się składają?

Zajmijmy się teraz technologią podnoszenia potencjału uczniów i tym, jak to działa od strony technicznej.

Zanim przejdziemy do zasad wzmacniających potencjał ucznia, co zdecydowanie wpływa na efektywność jego działań, warto zapoznać się z czynnikami hamującymi jego potencjał, a co za tym idzie motywację i poczucie samorealizacji. Przyjrzyjmy się tym zagadnieniom i zastanówmy się, czy przypadkiem nazbyt często nasi uczniowie nie funkcjonują w tego typu środowisku. Jeżeli znajdziemy tutaj znane nam z własnego doświadczenia lub doświadczenia naszych kolegów nauczycieli sytuacje, to warto będzie się zastanowić nad wprowadzeniem pewnych zmian.

2.1. Czynniki hamujące potencjał ucznia1:

1.brak odpowiedniego wsparcia ze strony nauczyciela i rodziny
2.brak autonomii w decydowaniu o tym, jak ma być wykonane zadanie i jego efekcie
3.nieodpowiedni (niesprawiedliwy) system oceniania wysiłku i pomysłów
4.zbyt duża presja czasowa ograniczająca możliwości twórcze
5.przeciążenie nauką i innymi obowiązkami
6.zbyt wcześnie wprowadzona rywalizacja i porażki odniesione w początkowym okresie

Jak widać brakuje w tych działaniach samodzielności i odpowiedzialności za podjęte działania, a brak czasu i odpowiedniego wsparcia skutecznie osłabiają osiągane przez ucznia wyniki.

Narzucając, podpowiadając, sugerując, nakazując i wymagając natychmiastowych efektów nauczyciel doprowadza do spadku odpowiedzialności ucznia za swoje działania – nie czuje się on wtedy autorem swoich pomysłów, lecz wykonawcą pomysłów nauczyciela, co bardzo negatywnie wpływa na poczucie własnej wartości i rozwój jego talentów.

Aby obudzić prawdziwy potencjał ucznia należy go zaciekawić światem i udowodnić mu, że właśnie wiedza, którą może zdobyć w szkole pomoże mu tę ciekawość zaspokoić. Oczywiście ze strony nauczyciela wymaga to przestrzegania pewnych zasad. Aby potencjał ucznia otrzymywał ciągłą stymulację do rozwijania się, nauczyciel powinien zadbać o następujące działania:

2.2. Czynniki wzmacniające potencjał ucznia2:

1.różnorodność zadań – zróżnicowane wyzwania
2.komunikatywność i jasność poleceń – jasne i dokładne formułowanie zadań
3.dostęp do źródeł informacji – korzystanie z dostępnych źródeł i/lub dbanie o zwiększanie zakresu dostępności źródeł
4.zachęty do szukania nowych rozwiązań, nagradzanie wszystkich etapów dojścia do celu nawet, jeżeli efekty są nieco gorsze od standardowego podejścia
5.zapewnienie wystarczającej ilości czasu na rozwiązanie problemu i weryfikowanie rozwiązań

W takim środowisku uczeń ma wystarczającą ilość bodźców, aby spełniać swój potencjał i wykazywać się swoimi możliwościami. Pamiętajmy, że sukces rodzi sukces. Smak nagrody i sukcesu powoduje, że każdy człowiek się od tego smaku uzależnia i potrzebuje go na co dzień.

Wykorzystanie wiedzy o tym, że potrzeba samorealizacji, a co za tym idzie chęć wzmacniania swojego potencjału jest równie silnym motywatorem, co potrzeba szacunku i uznania, potrzeba miłości i przynależności oraz potrzeba bezpieczeństwa. Pozwalając uczniowi na samodzielny wybór narzędzi i sprawdzenie efektów jego działań bez strachu, że przy jakimkolwiek niepowodzeniu spotka go natychmiastowa kara, możemy mieć pewność, że potencjał ucznia będzie się rozwijał i tym samym coraz lepiej będzie zaspokajana jego potrzeba samorealizacji.

Chyba nikt z nas nie ma wątpliwości co do tego, że właśnie szkoła jest idealnym miejscem, w którym powinno się pomagać uczniom odkrywać ich talenty i równie mocno pomagać im je rozwijać. Za rozwój talentów nauczyciele ponoszą odpowiedzialność równą odpowiedzialności rodziców. Myślę, że my wszyscy powinniśmy pamiętać, że odpowiednie i odpowiednio wczesne rozpoznanie i stymulowanie talentów oraz zdolności uczniów decyduje bardzo często o ich przyszłości i ich życiowym sukcesie, a niekiedy niestety o porażce.

Aby odpowiednio rozpoznać swoje miejsce pracy proszę odpowiedzieć na następujące pytania:

– Czy szkoła, w której pracuję wspiera zdolności i talenty uczniów?

...........................................................................................................................................................................

– W jaki sposób stymuluję talenty moich uczniów na moich lekcjach?

...........................................................................................................................................................................

– W jaki sposób inni nauczyciele w mojej szkole stymulują talenty uczniów na swoich lekcjach?

...........................................................................................................................................................................

– Czy korzystam z podręczników, w których treści, ćwiczenia i zadania w nich zawarte pomagają odkrywać i rozwijać różnorodne talenty uczniów?

...........................................................................................................................................................................

– Jak często wspieram rozwój talentów swoich uczniów w ścieżkach międzyprzedmiotowych, wykorzystując wiedzę zdobytą przez uczniów na innych lekcjach?

...........................................................................................................................................................................

Odpowiedzi na te pytania są bardzo ważnym elementem pozwalającym zrozumieć, czy w szkole jest zaspokajana potrzeba samorealizacji uczniów.

Jeżeli nie, to czas to zmienić i natychmiast wprowadzić elementy strategii odkrywania i rozwijania talentów, o czym szerzej już w kolejnym odcinku Psychologicznych Podstaw Motywacji.

Zapraszam


http://www.wsipnet.pl/kluby/niemiecki_porady_dydaktyczne.php?id= 9848 2011-03-29