Goethe-Institut: „Wyjść poza Mitte“ – Berlin Biennale widziane oczyma kuratora

Juan A. Gaitán, kurator 8. Biennale Sztuki Współczesnej w Berlinie, postanowił wyjść poza scenę artystyczną, która coraz bardziej koncentruje się wokół Wyspy Muzeów w dzielnicy Mitte. Poszukując muzeologicznych i estetycznych kontrastów, zaprosił artystów z różnych krajów, by eksponowali swe dzieła na peryferiach Berlina.

Ostatnio mieszkał Pan w Meksyku, który jest jedną z największych metropolii świata, ale na czas przygotowań do 8. Berlin Biennale przeprowadził się Pan do stolicy Niemiec. Chyba trudno o większy kontrast?

Moje mieszkanie w Meksyku znajdowało się w pobliżu pomnika Angel de la Independencia, który wzniesiono na wzór berlińskiej Siegessäule, więc nie odczuwam wielkiej różnicy. A mówiąc poważnie: rozwój gospodarczy Meksyku zaowocował napływem wielu artystów tworzących na światowym poziomie. Podobnie jak w Berlinie, znajdziemy tam galerie o międzynarodowym znaczeniu.
A sam tylko Universidad Nacional Autonóma de México utrzymuje 24 placówki muzealne. Wydaje mi się, że, w aspekcie instytucjonalnym, sytuacja sztuki współczesnej w Berlinie jest trudniejsza, choć nie ma wątpliwości, iż Meksyk boryka się ze znacznie większymi problemami socjalnymi.

W stosunkowo krótkiej historii Berlin Biennale, wybór miejsc ekspozycji zawsze należał do prerogatyw kuratora. Pan wyszukał dwa obiekty na zachodnich, mieszczańskich peryferiach miasta: kompleks muzealny w Dahlem (należący do Państwowych Muzeów w Berlinie) oraz Haus am Waldsee. Co wpłynęło na taką decyzję?

Wybór obiektu w Dahlem (w pobliżu Wolnego Uniwersytetu Berlina) jest odpowiedzią na kulturalno-polityczne tendencje do skupiania wszystkich muzeów na stosunkowo niewielkiej przestrzeni w centrum miasta. A przecież Berlin jest czymś znacznie większym niż dzielnica Mitte. Decyzja ta jest też wyrazem zainteresowania teoretycznym dyskursem dotyczącym zróżnicowania obiektów muzealnych. Kontrast pomiędzy sztuką współczesną a sztuką dawną i obiektami etnograficznymi wydaje mi się rzeczą ważną. Z faktu, iż wszystkie obiekty muzealne stanowią element kultury muzealnej, wcale nie wynika, iż są one homogeniczne. Chodzi tu bowiem o heterogeniczne praktyki kulturowe, które w wielu przypadkach są nie do pogodzenia.
Haus am Waldsee jest dla mnie ucieleśnieniem XIX-wiecznej kultury przedmieść, która wykorzystywała romantyczny obraz natury, propagowany przez kręgi intelektualistów, szczególnie filozofów i etnologów. Podmiejska willa jest też symbolem duchowości i mecenatu artystycznego wyższych sfer mieszczaństwa. Co ciekawe, wielu mieszkańców Berlina nie ma pojęcia o istnieniu tego pięknego obiektu położonego w wielkim parku nad jeziorem.

Na początku 2014 roku, jako preludium do Berlin Biennale, w KW Institute for Contemporary Art zaprezentował Pan publiczności instalację przestrzenną „Crash Pad” – dzieło Andreasa Angelidakisa, plastyka i architekta o greckich i norweskich korzeniach. Agatha Gothe-Snape, artystka konceptualna z Australii, jest autorką pracy tekstowej, która znajduje się na stronie internetowej Berlin Biennale. Przedstawia Pan również takich artystów, jak Olaf Nicolai, Danh Vo, czy też Tarek Atoui, którzy należą do zespołu Pańskich konsultantów. Jakie są kryteria wyboru zapraszanych twórców?

Wielu z tych artystów nie mieszka w Berlinie, lecz w krajach swego pochodzenia. Przyjeżdżają więc z Indii, Pakistanu, RPA, Kolumbii, Meksyku, Francji i również z Niemiec. Przy wyborze kraj nie odgrywa roli - dla mnie liczy się to, że są dobrymi artystami.

W pracach wielu twórców wyraźnie zaznacza się emocjonalny stosunek do historii. Często podejmowanym tematem jest również fenomen obrazu. Obrazy kształcą nas i zmieniają. Przy opracowywaniu koncepcji 8. Berlin Biennale duży nacisk kładłem na to, by artyści dwojako podchodzili do tego tematu: w sposób analityczno-badawczy oraz praktyczny, lecz niepozbawiony refleksyjnego stosunku do wykorzystywanego medium.

Obecnie na całym świecie organizuje się niezliczone prezentacje sztuki, mające charakter biennale. Co odróżnia Berlin Biennale od biennale w Pusan, w Cuenca, czy w Stambule?

Obok biennale weneckiego, właśnie biennale w Berlinie uważam za najważniejsze w Europie. W tym mieście istnieje ogromna scena artystyczna, która tworzy bazę tego wydarzenia, a Berlin Biennale jest tu najbardziej znaczącą platformą służącą sztuce współczesnej. Ja, jako kurator, cieszę się wielką swobodą, którą ogranicza jedynie wysokość budżetu. Sądzę, że na świecie znaleźlibyśmy jeszcze co najwyżej dwie imprezy, w ramach których pozwala się kuratorom na takie eksperymenty, jak na biennale w Berlinie.

Berlin Biennale 2014 28 maja rozpoczyna się 8. Biennale Sztuki Współczesnej w Berlinie. Kuratorem tej edycji jest Juan A. Gaitán – Kolumbijczyk urodzony w Kanadzie, w 1973 roku. Gaitán, z wykształcenia historyk sztuki, w latach 2009-11 był kuratorem w Witte de With Center for Contemporary Art w Rotterdamie.
Berlin Biennale jest organizowane od roku 1998 co dwa lub trzy lata. Ekspozycje mają miejsce w różnych obiektach, które wybiera kurator danej edycji.
http://www.goethe.de/ins/pl/lp/kul/dup/bku/ber/pl12794610.htm