Odnaleziony wątek. O ponownym odkryciu sztuki tekstylnej

Tekstylia to domena kobiet, rzemiosło artystyczne lub folklor. Uprzedzenia wobec estetycznej pracy z tkaninami bardzo trudno przezwyciężyć, tym trudniej, im bardziej wkraczamy w obszar kultury wysokiej.

Dziewiętnastowieczny stereotyp, zgodnie z którym męski geniusz maluje i rzeźbi, podczas gdy kobieca piękność tka, robi na drutach, szydełkuje bądź haftuje, jest niezwykle silnie zakorzeniony w odbiorze tak zwanej sztuki wysokiej. Jednakże to uproszczenie jest obarczone dwoma poważnymi błędami: w zupełności pomija kwestię różnorodnego zastosowania materiałów tekstylnych w sztuce oraz ogromnej roli, jaką odgrywały techniki wykorzystujące pracę z tkaninami w sztuce abstrakcyjnej.

W ostatnim czasie odbyło się kilka wystaw kreujących trend, który rozprawia się z deprecjonowaniem roli tekstyliów w sztuce. W Turynie, Mönchengladbach, Wiedniu, Wolfsburgu i Bielefeld wystawy poglądowe podejmują się nowej oceny konfliktu między znaczeniem i uznaniem materiałów tekstylnych w sztukach plastycznych. W swojej wystawie w Bielefeld To Open Eyes – Kunst und Textil vom Bauhaus bis heute [Dla otwartych oczu. Sztuka i tekstylia od Bauhausu do współczesności] Friedrich Meschede nawiązuje do czasów wielkiego ruchu reformatorskiego sprzed stu lat. W Pinakothek der Moderne w Monachium podjęto próbę zbadania wpływów marokańskich dywanów na awangardę, zaś paryskie Muzeum Sztuki Nowoczesnej ma w swym posiadaniu zbiory dywanów artystycznych od Pabla Picassa po Alberta Oehlena. W hamburskiej Kunsthalle, po retrospektywie dzieł męskiego pioniera sztuki tekstylnej, Franza Erharda Walthera, przyszła kolej na jedną z żeńskich awangardystek konceptualnych – Evę Hesse.

Wystawy te pokazują, że obecność tekstyliów w sztuce jest nie tyle aspektem pobocznym sztuki wysokiej, lecz raczej jednym z jej wątków przewodnich. Już w starożytnym Egipcie jako kosztowności do grobów wkładano tapiserie. Od epoki renesansu o kunszcie malarza w znaczącym stopniu stanowi umiejętność szczegółowe odwzorowania struktury tekstylnej na płótnie. Produkty tkackie były też pomocne w przełomowych momentach historii sztuki, czy to jako układy włókien z których czerpano wzorce przy wprowadzaniu perspektywy, czy jako wełniane nici służące do porównywania kolorów, na przykład w przypadku takich malarzy jak Van Gogh.

Tekstylne wzory w sztuce nowoczesnej

Fakt, iż sztuka tekstylna jest wręcz „prasztuką”, z której wzorce „zapożyczają wszystkie inne sztuki w swych typach i symbolach” – jak to w sposób kategoryczny ujął architekt Gottfried Semper w 1860 roku – nigdzie nie uwidocznił się tak wyraziście, jak w sztuce nowoczesnej. Ruch Arts-and-Crafts oraz secesja zyskały swą niepowtarzalność dzięki stylizacji wzorów i ornamentów. W swych wspaniałych abstrakcjach także Henri Matisse i Pierre Bonnard odwoływali się do tkanin. Ponadto inspiracje ze skarbca wzorców, jakim są tekstylia, stanowiły nieodzowny aspekt kubizmu. W końcu uwolnienie malarstwa niefiguratywnego nastąpiło na skutek zażyłego, poniekąd osobistego połączenia malarstwa z tkactwem.

Markus Brüderlin, niedawno zmarły dyrektor Muzeum Sztuki w Wolfsburgu, był kuratorem obszernej wystawy pod tytułem Kunst und Textil [Sztuka i tekstylia], która miała miejsce od października 2013 do marca 2014 roku. Brüderlin umiejscowił „narodziny abstrakcji z ducha tekstyliów” w sztuce pary artystów Anni i Josefa Albersów, Sonii i Roberta Delaunay’ów oraz Hansa Arpa i Sophie Taeuber-Arp. Geometryczne projekty materiałów, które wspomniane trzy kobiety tworzyły na krosnach, umożliwiły mężczyznom ponowne pojmowanie malarstwa „w jego pierwotnej czystości”, jak pisała Sophie Taeuber-Arp. Nie byli to jedyni rebelianci estetycznej abstrakcji, którzy łączyli ze sobą gatunki. Najbardziej znanym dziełem Oskara Schlemmera są kostiumy do Baletu triadycznego. Rosyjscy konstruktywiści poszukiwali zbliżenia między abstrakcją a nową rewolucyjną garderobą, zaś „Czarny kwadrat” Kazimierza Malewicza został po raz pierwszy wystawiony w 1913 roku na zasłonie scenicznej podczas opery Zwycięstwo nad słońcem.
Zbiór tkanin

Wystawa w Wolfsburgu oferuje dość wyczerpujący przegląd szerokiego spektrum sztuki tekstylnej. Od tapet z wiedeńskich warsztatów po jaskrawe tapiserie produkowane przez Gerharda Richter jako kontynuacja jego rozmytych obrazów, od wyobrażeń chusty św. Weroniki po bluźniercze hafty egipskiej artystki Ghady Amer, od wykonanych z filcu dzieł Josepha Beuysa po maltretowane szmaciane lalki Louise Bourgeois. Słowem, wystawa ta ukazuje niemalże każdy aspekt niezwykle różnorodnego wykorzystania tkanin w sztuce. Złożone diagramy władzy autorstwa Buraka Arikana pokazują, jak metafory zapożyczone z prac tekstylnych – takie jak „połączyć”, „związać” lub „zrobić sieć” – stały się częścią metodyki sztuki. Lucio Fontana cięciem płótna przywołuje do świadomości niezauważone tło. W architekturze od budowy monachijskiego stadionu olimpijskiego struktury namiotowe są synonimem lekkości, zaś malowane na tanich, wzorzystych materiałach obrazy Sigmara Polke podkreślają humorystyczny aspekt tekstyliów.

Materiał sztuki

Pozostałe wystawy nie dościgają poziomu ekspozycji w Wolfsburgu, ale wiele wątków pokrywa się lub uzupełnia prezentowane tam zagadnienia. Na przykład wystawa Textiles: Open Letters w Mönchengladbach skupiła się na relacjach między projektowaniem tkanin a wolną sztuką, podczas gdy projekt Soft Pictures, prezentowany w Fondazione Sandretto Re Rebaudengo w Turynie, przedstawia przede wszystkim prace aktualnie działających artystów, którzy w swej twórczości wykorzystują tekstylia. Jednakże wszystkie te wystawy pokazują, że – znacznie częściej niż nam się na co dzień wydaje – materiałem sztuki jest sam materiał.


Wystawę „Textiles: Open Letters“ można oglądać od 19 września 2014 r. do 1 lutego 2015 r. w wiedeńskiej Generali Foundation Wien.
http://www.goethe.de/ins/pl/lp/kul/dup/bku/bku/pl12321543.htm