kącik porad dydaktycznych Łukasza Kucińskiego

Rozwojowy samorozwój najlepszym przyjacielem człowieka. Psychologiczne podstawy motywacji do nauki. Część 10.

Ciekawe, czy ktokolwiek z nas byłby w stanie rozwijać się bez nauczyciela? Kiedy studiowałem w Niemczech wypełniałem sobie czas przesiadywaniem w bibliotece, czytając tłumaczone na niemiecki pamiętniki Hernana Cortez’a o jego wyprawach do Meksyku i na Kubę, o podboju meksykańskich plemion Azteckich i o tym, jak cywilizacja meksykańskich Indian wyprzedzała wtedy inne cywilizacje.

Nikt mnie do tego nie zmuszał, nie musiałem też zdawać z tego tematu żadnych egzaminów ani tłumaczyć się, jeżeli nie przeczytałem czegoś dzisiaj, bo spokojnie mogłem zrobić to jutro.



Jedno wiem, że z całą pewnością byłem wtedy jednym z najlepiej zorientowanych w kulturze azteckiej studentów, nie tylko Uniwersytetu Łódzkiego, ale również Uniwersytetu w Giessen, pomijając oczywiście studentów archeologii.

Skąd taki pęd do wiedzy? Czyżbym wtedy czuł potrzebę wzbogacenia się o informacje tego rodzaju? Po co wykorzystywałem czas na siedzenie w bibliotece i czytanie po nocach?

Poniżej jest odpowiedź na te pytania.



4. POTRZEBA SAMOREALIZACJI – POTRZEBY POZNAWCZE, CZYLI OGÓLNIE ROZUMIANY SAMOROZWÓJ

POTRZEBY POZNAWCZE objawiają się w każdym okresie rozwoju dziecka. U maluchów potrzeba ta objawia się wszelkimi aktywnościami w zakresie poznawania świata i podejmowanych w tym kierunku działań. W chwili, kiedy piszę te słowa, moja córeczka ma rok i trzy miesiące i jest zafascynowana otaczającym ją światem. To zadziwiające, jak wiele energii potrafi zainwestować tylko w to, żeby w nieskończoność powtarzać pewne ruchy, przekręcając na przykład wskazówki grającego zegarka po to, aby usłyszeć muzykę. Za każdym razem, kiedy to zrobi, cieszy się, bije brawo i spogląda w kierunku dorosłej osoby, która ją obserwuje, oczekując na aprobatę, uśmiech i brawa. To bardzo prosty mechanizm działający podczas zaspokajania potrzeby poznawania:

1. poznanie (dowód empiryczny) – 2. doznanie subiektywne – 3. emocje – 4. potrzeba aprobaty i pochwały – 5. aprobata i pochwała – 6. emocje – 7. wzmocnienie chęci poznawania świata...

To ciekawe, że w późniejszym okresie dojrzewania proces ten pozostaje zachowany, lecz pewne jego fazy przebiegają znacznie szybciej i nie wymagają aż tak wielu powtórek i aż tak wielkiej aprobaty. Niestety wystarczy, że punkt 5. zostanie ominięty, a proces się urywa i nie dochodzi już do zaistnienia punktów 6. i 7.

Niezwykle zatem ważne jest to, aby akceptować działania poznawcze uczniów i natychmiast doceniać i chwalić te, które są pożądane, a ignorować te, które są złe z naszego punktu widzenia. Ignorowanie złych doświadczeń jest skuteczniejszą formą naprowadzania ucznia na dobrą drogę poczucia estetyki i zaspokajania potrzeby poznawczej niż karcenie go i karanie za popełniane błędy. Zwracanie uwagi, zabranianie, nakazywanie, karanie za to, że dziecko chce spróbować wszystkiego i wszystkiego dotknąć własnymi rękami oraz poczuć powstające przy tej okazji emocje, jest również swojego rodzaju docenianiem tych działań, bo dziecko czuje wtedy zainteresowanie swoją osobą i tym co robi.

Dlatego wbrew naszym intencjom uczeń nie zaprzestanie tego typu „złych” zachowań, bo tym samym skupia na sobie zainteresowanie, a naturalnym dążeniem każdego człowieka jest pozostanie w centrum uwagi.

Ponieważ człowiek ma umiejętność chodzenia na skróty i wybierania łatwiejszych i przyjemniejszych rozwiązań, to pozostawanie w centrum uwagi w wyniku "wykonywania i powielania złych zachowań" staje się dosyć łatwe i zarazem zaspokaja jego potrzebę skupienia na sobie zainteresowania. Dążenie do bycia w centrum uwagi ze względu na pozytywne i pożądane zachowania ucznia jest często piętnowane przez innych uczniów, co doprowadza do osłabienia chęci starania się i "wychylania głowy" ponad przeciętność. Fatalnym skutkiem takiej presji otoczenia może być przejście na "drugą stronę" mniej ambitnych uczniów, a nawet zamykanie się w sobie i dystansowanie od otoczenia.

Doceniaj i chwal pozytywne zachowania swoich uczniów i ignoruj wraz z innymi uczniami zachowania negatywne, zamiast karać ich za nie. Brak zainteresowania z Twojej strony zachowaniami negatywnymi spowoduje, że przestaną oni je podejmować, skoro nie będą one wywoływać zainteresowania.

"Aprobata i oznaki zadowolenia rodziców z osiągnięć rozwojowych dziecka oraz stwarzanie warunków korzystnych dla jego rozwoju stymulują wzrost i rozwój dziecka jako niepowtarzalnej indywidualności".1 To samo dotyczy nauczycieli, bo czy nam się podoba, czy nie, jesteśmy niezwykle ważnym elementem procesu wychowawczego.

Każdy, kto uczestniczy w procesie wychowawczym młodych ludzi ma zadanie rozumieć i doceniać potrzebę samorealizacji i potrzebę poznawania świata ze wszystkimi jego przejawami, dając im pewną swobodę i nie ograniczając prawa do podejmowania samodzielnych kroków w tym kierunku.

Zamiast wyręczać ucznia w podejmowaniu niekiedy bardzo trudnych decyzji, nakazując lub zakazując mu pewnych działań, pomóżmy mu jedynie samemu dokonać wyboru tak, aby się nie zniechęcił, kiedy nawet popełni i zrozumie swój błąd.

Krępowanie swobody ucznia, chociażby mundurkami szkolnymi, kiedy każdy z nich doświadcza właśnie chęci zaimponowania środowisku, w którym przebywa i na tej podstawie buduje swoją pozycję społeczną jest zabijaniem w nim chęci do wyróżniania się, co znów kształtuje jego osobowość i potencjał na przyszłość.

Czy zdajesz sobie sprawę z tego, że zamykanie ucznia w pudełku ograniczającym jego chęć poznawania świata i podejmowania wyzwań, które stawia on przed nim, może na całe życie zabić w nim waleczność? Psychika odbiera wtedy jasny sygnał: lepiej zostać w swoim pudełku, bo wtedy każdy jest równy i ma takie same warunki, więc każde wysunięcie z niego głowy jest działaniem przeciwko wszystkim innym i może być ukarane?

Zastanówmy się, jakie konsekwencje może przynieść tego typu zachowanie i jakie charaktery będą się kształtować w naszych uczniach. Przypomnijmy sobie czasy, kiedy prawie 40-milionowe społeczeństwo było zastraszone wszelkimi nakazami i zakazami do tego stopnia, że przez prawie pięćdziesiąt lat nie było w stanie otrząsnąć się i podjąć walki o swoją emocjonalną wolność. Do jakich uwstecznień doprowadziło takie zachowanie w odniesieniu do innych narodów, którym pozostawiono wolność emocjonalną i możliwość podejmowania wolnych wyborów? Przypomnijmy sobie, jak to działało i zobaczmy, czy nasze szkoły nie są ciągle jeszcze namiastką tamtych czasów i czy nie stają się znów coraz bardziej podobne do tamtego społeczeństwa, instalując systemy kamer śledzących zachowanie uczniów i nauczycieli, wprowadzając zakazy i nakazy, zamiast zachęcać, umożliwiać, aprobować i pochwalać.

Najłatwiej jest przecież zakazać jednych zachowań i nakazać inne, ale moim zdaniem nie ma szans, aby taki system zadziałał w bądź co bądź wolnym społeczeństwie.

Odpowiedz na pytanie: Co inteligentny nauczyciel czy minister, któremu zależy, żeby wyrównać szanse młodych ludzi na starcie w dorosłość i na zajęcie odpowiedniego miejsca w społeczeństwie powinien zrobić w takiej sytuacji, zamiast wprowadzać mundurki i zakazywać innych sposobów ubierania się?

.............................................................................................................................................................................

Zastanówmy się przez chwilę i sami sobie odpowiedzmy na to pytanie, bo nakazywanie noszenia mundurków lub zakazywanie noszenia mini-spódniczek i malowania paznokci naprawdę do niczego nie doprowadzi, o ile nawet nie spowoduje eskalacji tego problemu, dlatego, że każda agresja w postaci nakazów i zakazów rodzi podwójnie silny opór.

Zadaniem nauczycieli jest więc umożliwienie w jak największym stopniu zaspokojenie potrzeby poznawczej uczniów, dostarczając im jak największej ilości bodźców. Im więcej bodźców otrzyma uczeń od nauczyciela, tym mniej doznań będzie szukał na zewnątrz, i tym mniejsza szansa, że spodobają mu się te doznania, które nie powinny mu się podobać.

Każda szczera rozmowa, przeprowadzona z uczniem na interesujący go temat i ocierająca się o powstające w jego życiu problemy i pytania, na które sam nie potrafi jeszcze znaleźć odpowiedzi, może zaspokoić jego potrzebę poznawania świata i wyjaśnić mu procesy poznawcze, których nie rozumie. Stąd tak ważne jest rozmawianie z uczniami, o czym warto również pamiętać dbając o zaspokajanie uczniowskich potrzeb: bezpieczeństwa, miłości i przynależności oraz potrzeby szacunku i uznania. Rozmowa jest w każdym przypadku elementem stymulującym do przemyślenia swojego postępowania i tworzy pozytywne relacje między uczniem a nauczycielem, o ile przeprowadzona jest według konkretnych zasad pozytywnej komunikacji, o której szerzej wspominam w późniejszych częściach strategii Inteligencji Pedagogicznej.

Pamiętajmy również, że chęć poznawania ma również swój wymiar emocjonalny. Jednym słowem poznawanie świata daje efekt dopiero wtedy, kiedy jest powiązane z przyjemnością. Jeżeli do procesu poznawczego wkradną się chociażby rutyna i przeciętność, które nie wzbudzą odpowiednich, silnie pozytywnych emocji, proces poznawczy traci na sile i chęć zdobywania informacji na temat świata słabnie. Podobny efekt ma stawianie nadmiernych wymagań, które często mogą doprowadzać do porażek, chociaż stawianie wysokich wymagań uważam za strategię ze wszech miar słuszną. Muszą one jednak stanowić pewną harmonię z potrzebami ucznia i jego możliwościami intelektualnymi, bo nie wszyscy uczniowie wykazują podobne zainteresowanie daną tematyką, na różnych poziomach odczuwają też chęć zapoznania się z nią, i o tym trzeba pamiętać, kiedy określa się im cele edukacyjne.

Pamiętajmy zatem, że potrzeba samorealizacji i jej integralna część – chęć poznawania świata w indywidualny i subiektywny sposób, dają ogromne możliwości kształtowania osobowości naszych uczniów przez stawianie im ciekawych i pozytywnych celów edukacyjnych, wyrabianie w nich poczucia estetyki i piękna oraz odkrywanie w nich zdolności i talentów.

Inteligentny nauczyciel, który potrafi wykorzystać te możliwości, pokazując uczniom szanse i zachęcając ich do podejmowania samodzielnych działań poznawczych, dając im możliwość spróbowania wielu rzeczy i dokonania wyborów, dostarczając odpowiednią dla wieku i potencjału ilość bodźców zewnętrznych tworzących doświadczenie życiowe i mądrość, przyczyni się do ich rozwoju i pomoże im uwierzyć w swoją siłę, własny potencjał i wiarę w to, że podejmowane przez nich samodzielnie wybory doprowadzą ich do celu.

Jak Państwo widzicie chęć do nauki może pojawiać się niezależnie od programów, podstaw programowych, rozkładów materiału i list z lekturami, które koniecznie trzeba przeczytać. Nie potrzeba też ocen, dzienników, testów i egzaminów.

A to dlatego, że motywacja jest w każdym z nas i w każdym naszym uczniu.

To tylko kwestia czasu, kiedy pod okiem nauczyciela uczeń ją w sobie odkryje i zapragnie tak jak ja, czytając informacje na temat kultury Meksyku, siedzieć w książkach i pochłaniać wiedzę w każdej wolnej chwili.

Aby zebrać wszystkie informacje z dosyć obszernie opisanej potrzeby samorealizacji proponuję małe podsumowanie. Pamiętajmy, że ta potrzeba jest odpowiedzialna za niewiarygodną chęć rozwoju i zdobywania wiedzy. Warto zapewnić uczniom wszystkie narzędzia, aby mogli oni ją zaspokoić. Efekty są rewelacyjne.

PODSUMOWANIE PODSTAWY NR 5 – POTRZEBY SAMOREALIZACJI

Jak widać, im wyższe miejsce potrzeby w hierarchii potrzeb i im mniejszy udział procentowy kolejnych potrzeb w ogólnej koncepcji Maslowa, tym bardziej jest ona złożona i tym większej staranności wymaga jej zaspokojenie.

1.Potrzeby samorealizacji to:
1.posiadanie celów,
2.spełnienie swojego potencjału,
3.poczucie estetyki,
4.potrzeby poznawcze, czyli ogólnie rozumiany rozwój własny.
2.Aby osiągnąć jakikolwiek cel, musisz go najpierw szczegółowo określić.
Określenie celu ma jednak znaczenie dopiero wtedy, kiedy rozpoczniesz działania pozwalające Ci na jego osiągnięcie.
3.Cele powinny być wyznaczane na miarę możliwości danego człowieka, bo jeżeli zostaną uznane za nierealne do wykonania, mogą spowodować spadek motywacji i samopoczucia, a nawet pojawienie się dolegliwości chorobowych. Najważniejszy jest więc rozsądny umiar we wszystkim.
4.W strategii uczenia według Inteligencji Pedagogicznej cele dostosowywane są do potrzeb każdego ucznia (ale najczęściej przez motywowanie całej grupy lub społeczności uczniowskiej) i są elementem silnie motywującym do nauki. Kwestia kontroli i oceny schodzi tutaj na dalszy plan, bo są to zagadnienia poboczne i wynikają z samego procesu uczenia się. W tym wypadku cel = motywacja do zdobywania wiedzy.
5.W Strategii uczenia według Inteligencji Pedagogicznej nie ma ani jednego celu, związanego z tym, czego nauczyć, lecz jedynie jak nauczyć.
6.Receptą na efektywność pracy ucznia jest określenie przez niego samego "swojego celu podróży".
7.Narzucając, podpowiadając, sugerując, nakazując i wymagając natychmiastowych efektów nauczyciel doprowadza do spadku odpowiedzialności ucznia za swoje działania - nie czuje się on wtedy autorem swoich pomysłów, lecz wykonawcą pomysłów nauczyciela, co bardzo negatywnie wpływa na poczucie własnej wartości i rozwój jego talentów.
8.Czynniki wzmacniające potencjał ucznia:
1.różnorodność zadań - zróżnicowane wyzwania
2.komunikatywność i jasność poleceń - jasne i dokładne formułowanie zadań
3.dostęp do źródeł informacji - korzystanie z dostępnych źródeł i/lub dbanie o zwiększanie zakresu dostępności źródeł
4.zachęty do szukania nowych rozwiązań, nagradzanie wszystkich etapów dojścia do celu nawet, jeżeli efekty są nieco gorsze od standardowego podejścia
5.zapewnienie wystarczającej ilości czasu na rozwiązanie problemu i weryfikowanie rozwiązań.
9.7 wskazówek, jak pomóc uczniom odkryć i rozwijać ich talenty
1.Zostaw uczniowi sporo wolnej przestrzeni - przestań mu ciągle mówić, co i jak ma robić.
2.Organizuj uczniom możliwości zdobycia jak największej liczby różnego typu umiejętności.
3.Sygnalizuj mu ciekawe wydarzenia i interesującą wiedzę, żeby sam chciał sięgnąć po informacje na ich temat.
4.Pokazuj mu na przykładzie swoim i innych osób, czym warto się zainteresować.
5.Pomóż mu podejmować obiektywne decyzje widząc jego problemy jego oczami, a nie oceniając wszystko tylko ze swojej perspektywy.
6.Zamiast krytykować, że zmarnował czas na niepotrzebne rzeczy, a nie na naukę, okaż mu zainteresowanie, pochwal go za jego talent i zastanów się, jak wykorzystać jego zapał w korzystnym dla Ciebie kierunku.
7.Zawsze nagradzaj wszystkie przejawy pasji i zdolności każdego ucznia, nawet wtedy, kiedy nie mają nic wspólnego z nauczanym przez Ciebie przedmiotem.
10.Ponieważ nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jakie umiejętności będą potrzebne naszym uczniom w przyszłości, pomóżmy im zdobyć jak najwięcej doświadczeń. Każde doświadczenie da im poczucie, że są silni i są w stanie poradzić sobie zawsze i wszędzie.
11.Kultywujmy pasje i zainteresowania młodzieży, bo nie wiemy, kiedy staną się nam pomocne w zachęceniu ucznia do nauki naszego przedmiotu.
12.Powtarzaj uczniom, że są zdolni zrealizować swoje marzenia. Czasem już sama świadomość tego, że mimo niesprzyjających warunków istnieje szansa na realizacje marzeń i planów wystarczy, żeby podjąć próbę ich realizacji.
13.Wiedzę należy podawać uczniom w taki sposób, aby mieli oni ochotę włożyć ją sobie do głowy.
14.Estetyka: schludne sale, zadbane otoczenie szkolne, ładne i kolorowe podręczniki oraz strój nauczyciela to elementy estetyzujące naukę i sprawiające, że kojarzy się ona z pozytywnymi emocjami.
15.Dyscyplina jest przydatna, ale w nadmiarze powoduje umysłowe ograniczenie w postaci podporządkowania się jedynie obowiązującym regułom i powoduje frustrację spowodowaną brakiem możliwości decydowania o sobie. Umysłowa wolność jest o wiele lepsza, bo daje umiejętność elastycznego dostosowywania się do bieżących warunków życia.
16.Doceniaj i chwal pozytywne zachowania swoich uczniów i ignoruj razem z innymi uczniami zachowania negatywne, zamiast karać ich za nie. Brak zainteresowania z Twojej strony zachowaniami negatywnymi spowoduje, że przestaną oni je podejmować, skoro nie będą one wywoływać oczekiwanego skutku.
17.Zamiast wyręczać ucznia w podejmowaniu niekiedy bardzo trudnych decyzji, nakazując lub zakazując mu pewnych działań, pomóżmy mu jedynie samemu dokonać wyboru tak, aby się nie zniechęcił, kiedy nawet popełni i zrozumie swój błąd.

A w kolejnej części Psychologicznych podstaw motywacji do nauki zajmiemy się lingwistyką motywacyjną i zaczarowanym światem metafor w nauczaniu. To magia! Zapraszam

http://www.wsipnet.pl/kluby/niemiecki_porady_dydaktyczne.php?id= 10471