Goethe-Institut: Odczyty literackie - promocja literatury w formie występu

Odczyty literackie to typowo niemiecka forma promocji literatury. Cieszy się ona niesłabnącą popularnością. I wymaga od autorów znacznie więcej niż tylko wyczucia stylu i zręcznego snucia opowieści.

„To oni wszyscy przyszli z własnej woli i jeszcze za to zapłacili?“ Jonathan Safran Foer jest pod wrażeniem, gdy podczas odczytu swojej debiutanckiej powieści Wszystko jest iluminacją w Literaturhaus München widzi przed sobą ponad 300 gości. Faktycznie – odczyt literacki to bardzo niemiecki sposób promocji literatury, rzadko obecny za granicą w tej formie.
Mnogość instytucji
Wystarczy spojrzeć na rozmaite miejsca i instytucje, by przekonać się, jak zróżnicowane mogą być dziś odczyty literackie w Niemczech. Gdy ukazuje się nowa książka, jej autor wyrusza w podróż. Wygłasza odczyty w księgarniach, bibliotekach i teatrach. Gości na dużych targach książki we Frankfurcie czy Lipsku i jedzie dalej, do domów literatury (Literaturhäuser) – także typowo niemieckich instytucji, zajmujących się głównie organizowaniem odczytów, działających od 1986 r. w wielu miastach Niemiec. Ponadto istnieje około 50 festiwali literackich, od małych, wyrafinowanych Dni Literatury we Freiburgu po festiwale z udziałem ponad 100 autorów z różnych krajów, jak Festiwal Literacki w Berlinie. Ta mnogość instytucji zmieniła format wydarzenia, jakim są odczyty, i sprawiła, że jest on teraz bardziej zróżnicowany. Wyraźnie ewoluuje w stronę inscenizacji. Autorzy występują razem z muzykami i odkrywają nowe miejsca – odczyt powieści kryminalnej w prosektorium, odczyt bajki nocną porą w lesie.
Autorzy na scenie
Gdy autor wróci z tournée, w niedzielę być może wystąpi na scenie literackiej (Lesebühne). Takie sceny są prywatnymi inicjatywami mającymi na celu promocję literatury. Stała grupa autorów regularnie wygłasza tu odczyty, często w restauracjach czy klubach. Autorzy odczytują tam teksty nieopublikowane lub napisane specjalnie na tę okazję, nie zawsze otrzymując honorarium. Scena literacka to pełne wdzięku rozwinięcie amerykańskiej tradycji. Wywodzi się z niej open mike oraz slam poetycki. Te formy promocji literatury stworzone zostały przez młodych autorów i czytelników oraz słuchaczy, natomiast publiczność odczytów organizowanych przez instytucje tworzą głównie ustatkowane osoby w średnim wieku. Na scenie literackiej wyraźnie dostrzegalny jest trend z ostatnich lat – autorzy stoją na scenie i ze swoimi tekstami stanowią rozrywkę dla publiczności. Intymność pisania staje się bezpośrednią konfrontacją z publicznością na scenie. To sprawia, że oczekiwania wobec zawodowych pisarzy są coraz wyższe.
Odczyt jako marketing
Ktoś mógłby zauważyć, że przecież już Johann Wolfgang von Goethe występował w teatrze, a austriacki publicysta Karl Kraus już w latach 20. wypełniał całe sale. Odczyt jako taki nie jest bynajmniej nowym instrumentem służącym do promocji literatury. Jego nowe funkcje są jednak wynikiem sposobu pracy współczesnych wydawnictw i komercyjnej instytucjonalizacji literatury. Te zmiany powodują, że w wydawnictwach, z uwagi na dużą popularność odczytów, funkcjonuje osobny dział zajmujący się organizacją wieczorów autorskich swoich pisarzy. Wydawnictwo Carl Hanser, oficyna średniej wielkości publikująca laureatów Nagrody Nobla takich, jak Orhan Pamuk, Herta Müller czy Tomas Tranströmer, rocznie urządza średnio 500 takich wydarzeń. W wydawnictwach należących do koncernów, jak choćby Random House, zatrudnionych jest 15 pracowników organizujących około 3000 odczytów rocznie.

Kto tak wiele inwestuje, musi osiągnąć zysk. Odczyt stał się dla wydawnictw instrumentem uzupełniającym działania promocyjne i marketing. Jest także korzystny dla autorów – wieczory autorskie i odczyty stały się możliwością zarobku. Dochody z nich mogą przekroczyć te ze sprzedaży książek.
Literatura do słuchania
Jednak same strategie marketingowe nie stanowią odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie „przychodzą z własnej woli i jeszcze za to płacą“. Jak widać odczyt wzbogaca osobisty kontakt z literaturą. Czytelnik lub słuchacz może się od autora dowiedzieć czegoś o procesie pisania i o powstawaniu książki. Przede wszystkim jednak odczyt jest okazją do usłyszenia głosu autora. Poprzez czytanie na głos słuchacze przekonują się, że literatura, tak, jak muzyka, posiada rytm, melodię i tonację, za których autentyczność może ręczyć jedynie sam autor.


http://www.goethe.de/ins/pl/lp/kul/dup/lit/pl13451168.htm